قلعه شاه دژ اصفهان بر فراز کوه صفه، یک قلعه نظامی است که در روزگار ساسانیان برای حفاظت از شهر اصفهان ساخته شد. این قلعه در زمان سلجوقیان با ورود یکی از طرفداران حسن صباح به‌نام عبدالملک عطاش و نفوذ و دعوت مخفیانه وی، تبدیل به یکی از قلعه‌های اسماعیلیون شد. حضور دکل‌های مخابراتی این روزها، آرامش و زیبایی را از قلعه شاه دژ ربوده و عرصه‌ی منظری آن را که تصاویر چشم‌نوازی برای گردشگران داخلی و خارجی فراهم می‌کند، مخدوش کرده است.این قلعه یکی از جاذبه های دیدنی اصفهان به شمار می رود.

تاریخچه قلعه شاه دژ اصفهان

قلعه شاه‌دژ طبق منابع مکتوب توسط ملکشاه ساخته شده و طبق کاوش‌های باستان‌شناسی یک قلعه ساسانی است. طبق نظریه ای که کاوشگران در اختیار ما قرار داده اند این قلعه ساختاری لایه مانند دارد و طراحی این قلعه کاملا باستانی می باشد.چندین لایه فشرده از ارگ مرکزی آن محافظت می‌کنند که دیوار بزرگ دفاعی، برج‌های دیده‌بانی و دو لایه برج و بارو، بیرونی‌ترین لایه تا درونی‌ترین لایه آن هستند.

معماری قلعه شاه دژ اصفهان

قلعه شاه‌دژ بنایی سنگی است که سفت‌کاری آن با سنگ لاشه و ملاط خاک و گچ نماسازی شده و با سنگ‌های تراش خورده ساخته شده است. یافته‌های حاصل از این قلعه شامل قطعات لعاب‌دار سبز فیروزه‌ای، بادمجانی و لعاب پاشیده و سفال بدون لعاب عموما ظروف بزرگ مثل خمره و لاوک و ظروف کاربردی را شامل می‌شود.

شاید این سوال برای تان پیش بیاید که این قلعه اینجا چه کار می کند؟ پاسخ در کاربرد نظامی و دفاعی شاهدژ نهفته است. کوه صفه از نظر ساختار زمین‌شناسی کوهی سرسخت، خشن و صعب العبور به شمار می رود و به همین دلیل برای ایجاد ساختار دفاعی کاملا مناسب به نظر می رسد.

6دروازه، حدود 20 برج نگهبانی، یک دیوار بزرگ، دیوارهای کوچک حفاظتی، قلعه کوچک سنگی، انبارهای آذوقه و وسایل جنگی و ... از جمله بخش های نظامی و دفاعی قلعه هستند که امروزه بقایای آنها به چشم می خورد.  

 شرایط به نسبت خشک کوهستان صفه و موقعیت نظامی و دفاعی قلعه باعث می شده تا تامین آب مساله ای مهم برای ساکنان باشد. برای برطرف کردن این مساله تاسیساتی برای استفاده از آب باران و چشمه‌های کوچک موجود در گوشه و کنار کوه ایجاد کرده بودند که آثر آنها هنوز هم باقیست. بندهای آبگیر، حوض ها، حوضچه ها و تنبوشه (لوله های سفالی هدایت آب) از جمله این تاسیسات هستند. سد آبگیر اصلی قلعه در دره غربی کوه صفه قرار دارد و امروزه بازسازی شده است.

بازسازی قلعه شاه دژ به دلیل قرار گرفتن روی قله و داشتن ارتفاع زیاد کار راحتی نبود با این حال شهرداری اصفهان با همکاری میراث فرهنگی، تصمیم به مرمت و بازسازی قلعه گرفت تا از طریق بازسازی آن، فضای مناسبی را برای گردشگری، ایجاد کند. مرمت قلعه شامل ۶ فاز برنامه‌ریزی شده است.
در حال حاضر شهرداری و میراث فرهنگی اصفهان در حال تکمیل تله‌کابین در مسیر کوه صفه برای دسترسی به قلعه هستند. با راه‌اندازی تله کابین، گردشگران و علاقه‌مندان به بازدید از قلعه شاه دژ به راحتی می‌توانند مسیر دسترسی به قلعه را از این طریق طی کرده و تجربه جذاب‌تری را از سفر خود کسب کنند. شما می‌توانید جزو کسانی باشید که با تجربه سوار شدن بر تله‌کابین می‌توانید از این اثر ارزشمند تاریخی دیدن کنید.

مسیر دسترسی به قلعه شاه دژ

برای رسیدن به قلعه باید از راهی اقدام کنید که به صورت مارپیچ در جبهه شرقی کوه ایجاد کرده اند و تا محل چشمه گل زرد ادامه دارد. از این چشمه با دور زدن کوه و صعود از جبهه غربی می توان به شاهدژ رسید.  یکی از بهترین راه ها برای رسیدن به قلعه کوه صفه از طریق چشمه خاچیک و حرکت به سمت گردنه باد است. سپس از گردنه باد باید به سمت راست رفت.